Wat ik leerde over West-Afrika

West-Afrika. Dat is nou een regio waarvan ik tot voor kort niet dacht dat ik er zou belanden. Toch ben ik er inmiddels alweer meer dan een maand. Een mooi moment om wat observaties op een rijtje te zetten.

Een van de eerste dingen die ik hier leerde is dat de West-Afrikaanse landen erg op elkaar lijken. In gesprekken met mensen uit Kameroen, Senegal, Togo, Mali, Benin, Ghana en Burkina Faso komt telkens min of meer hetzelfde levensbeeld naar voren met vaak dezelfde opmerkingen. Toen ik dit na een tijdje begon uit te spreken waren er twee soorten reacties. Ongeveer tweederde van de mensen was dit met me eens. De rest was dit met me oneens: er waren wel degelijk heel grote verschillen. Dit bleek vooral een gevoelskwestie. Een Nigeraanse studente op CESAG wiens trots lichtelijk aangevallen werd door mijn opmerking, counterde bijvoorbeeld dat het in haar land echt niet kan hoe ze hier auto’s gewoon langs de weg parkeren.

Senegal is hierop een uitzondering: het is, zo heb ik begrepen, het enige echt democratische land in de regio en het is ook wat meer Westers in de uitstraling. Het is daarnaast wat ontwikkelder (en dus duurder, iets waar letterlijk alle niet-Senegalese studenten in elk gesprek over beginnen). Ivoorkust is ook een speciaal geval. Iedereen heeft het over Ivoorkust en hoe mooi en bijzonder het is. In negatieve zin vormen de land-locked landen die iets centraler liggen, met name Tsjaad en Niger, een exceptie: daar schijnt het allemaal nogal onveilig, repressief, gewelddadig en gewoon naar te zijn.

West-Afrikanen zijn trotse mensen. Vrijwel alle internationale studenten die ik op CESAG spreek zeggen dat ze na hun studie terug willen naar hun thuis om de mensen daar te helpen en hun land ontwikkelen. Persoonlijke doelen zijn hier sowieso vaker ondergeschikt aan zulke ‘grotere’ idealen. Termen als ‘vervulling’, ‘betekenis’ en ‘zelfontplooing’ – helemaal in zwang in het hedendaagse Westen – hoor je hier zelden als doel op zich maar worden voornamelijk als gunstig, toevallig bijeffect gezien. Het idee dat je primair moet doen wat je interessant/leuk vindt, is hier vreemd. Interessant om te merken. (Als ik zeg dat ik filosofie heb gestudeerd heb ik dan ook vaak heel wat uit te leggen, maar dat levert altijd leuke discussies op.)

Ik geniet erg van het eten hier. Er is veel variatie en eigenlijk alles is lekker. Als je ergens gaat eten, krijg je echt het gevoel dat je bij iemand thuis langsgaat. Er zitten oma-chefs op een krukje in een megagrote pan te roeren en voor iets minder dan een euro krijg je daar een erg ruim bord uit opgeschept. Vervolgens neem je je boord mee naar het ‘restaurant’ ernaast, waar iedereen aan één grote tafel plaatsneemt die in het midden van de ruimte is opgesteld en de hele kamer in beslag neemt. Luid converserend en met de handen etend nuttigt men de maaltijd. Het is elke avond weer een belevenis.

Wat me nog het meeste opvalt hier is het karakter van de mensen. Of, meer specifiek: het mentale schema dat de mensen hier gebruiken bij het evalueren van gebeurtenissen, periodes en toestanden. Geluk is bij ons tegenwoordig een populair onderwerp, en West-Afrikanen zijn hierin meester. Iets wat je wel eens leest en hoort (René van der Gijp is bijvoorbeeld iemand die het hier vaak over heeft) is dat het stellen van lage eisen aan het leven zorgt voor meer geluk: immers, als je minder strenge evaluatiecriteria hanteert ben je in theorie sneller tevreden en kan je moeilijker teleurgesteld worden. Zo heb ik een keer een T-shirt gezien met de formule: Geluk = Realiteit – Verwachtingen.

Een aantal mensen die ik hier heb ontmoet kan de Westerse gelukszoeker wellicht wat inspiratie bieden ter gebruik van deze strategie. Er is één specifiek gesprek wat ik in dit kader nooit meer zal vergeten. Het was een paar dagen voor kerst en terwijl ik lekker met mijn handen thiebou dienn zat te eten in zo’n typisch Afrikaans restaurantje vroeg ik aan de persoon naast me (die ik al een paar keer eerder had getroffen op deze plek) waarom de mensen hier toch altijd zo zorgeloos lijken. “Kijk om je heen,” raadde hij me aan. “Lekker eten met vrienden en geen oorlog. We zijn hier in Senegal zo gezegend met dat we geen oorlog hebben als je kijkt hoe het er soms in de rest van Afrika aan toe gaat. We hebben vrede, kunnen vannacht slapen zonder dat onze familie in gevaar is.”

Het trof me heel erg hoe erg hij dit meende. Vaak als je in het Westen mensen dit soort dingen hoort zeggen klinkt het als iets wat ze zichzelf proberen wijs te maken: ze weten dat ze eigenlijk weinig te klagen hebben en dankbaar moeten zijn maar zo voelt het niet. Voor de mensen hier voelt dat wel zo. Vandaar, denk ik, de luie indruk die je hier wel eens krijgt van de mensen: er is vrede, er is eten en hun familie is veilig, ze zijn ‘klaar’.

Dit is wat ik bedoelde toen ik zei dat me opviel welk ‘mentaal schema’ de mensen gebruiken: de lat ligt, voor ons Westerlingen, erg laag. Wat hier ‘klaar’ is, is voor velen van ons eerder het startpunt. Het referentiekader is totaal anders.

Dit zijn nou dingen die een reis als deze voor mij zo leuk maken. Met mensen praten die zo’n ander perspectief hebben op dingen is leerzaam en super interessant. Sterker nog, het werkt een beetje verslavend. Het is één van de gewoonten die ik op reis heb ontwikkeld en die ik in Nederland door wil zetten. Ben benieuwd hoe dat zal gaan.